ಸಿಂದೂ ಬಯಲಿನ ನಾಗರೀಕತೆಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜೀವನ

ಪೀಠಿಕೆ

ಸಿಂಧೂ ಕಣಿವೆ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜೀವನವು ಸುಸಂಘಟಿತ, ಶಿಸ್ತುಬದ್ಧ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕವಾಗಿ ಮುಂದುವರಿದಿತ್ತು. ಜನರು ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೊಹೆಂಜೋದಾರೊದಂತಹ ಯೋಜಿತ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಜನರು ಕೃಷಿ, ವ್ಯಾಪಾರ, ಕರಕುಶಲ ವಸ್ತುಗಳು ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಮನರಂಜನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಸಮತೋಲಿತ ಮತ್ತು ಸಾಮರಸ್ಯದ ಜೀವನವನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ, ಅವರ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜೀವನವು ಸರಳತೆ, ಸಂಘಟನೆ ಮತ್ತು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕತೆಯ     ಮಿಶ್ರಣವಾಗಿದೆ. ಹರಪ್ಪಾ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಸೌಂದರ್ಯ, ಸಮತೋಲನ ಮತ್ತು ಸಾಮರಸ್ಯವನ್ನು ಗೌರವಿಸುವ ರೋಮಾಂಚಕ, ಸುಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಪ್ರಗತಿಪರ ನಾಗರಿಕತೆಯನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತದೆ. ಅದು ಇಂದಿಗೂ ಮತ್ತು ಎಂದೆಂದಿಗೂ ಇತಿಹಾಸಕಾರರನ್ನು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೇ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರನ್ನೂ  ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿದೆ. ಅದರ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ಇಣುಕು ನೋಟ..

ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣಗಳು

1. ಕೌಟುಂಬಿಕ ಪದ್ಧತಿ : ಹರಪ್ಪ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕೌಟುಂಬಿಕ ಜೀವನ ಪದ್ಧತಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಒಂದು ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರು ಸಾಂಘಿಕವಾಗಿ ಜೀವನ ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇಲ್ಲಿಯ ಕೌಟುಂಬಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತೃ ಪ್ರಧಾನ ಕೌಟುಂಬಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.

2. ಸಾಮಾಜಿಕ ವರ್ಗಗಳು : ಹರಪ್ಪ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ವರ್ಣಪದ್ಧತಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಡಾ.ವಿ.ಡಿ.ಪುಸಾಲ್ಕರ್ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಡುವಂತೆ ವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ವಿದ್ಯಾವಂತ ವರ್ಗ, ಸೇನಾನಿಗಳ ವರ್ಗ, ಕರಕುಶಲ ಕೆಲಸಗಾರರ ವರ್ಗ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಮಿಕ ವರ್ಗವೆಂದು 4 ಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಣೆಗೊಂಡಿತ್ತು. ಈ ಸಾಮಾಜಿಕ ರಚನೆಯು ಸಂಕೀರ್ಣತೆ ಮತ್ತು ಸಂಘಟನೆಯ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಸಿಂಧೂ ಜನರು ತಮ್ಮ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತದೆ.

3. ವಿವಾಹಪದ್ಧತಿ : ಹರಪ್ಪ ನಾಗರೀಕತೆಯ ಕಾಲದ ವೈವಾಹಿಕ ಪದ್ಧತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ನಿರ್ಧಿಷ್ಟ ವಿಷಯ ದೊರೆತಿಲ್ಲ, ಪ್ರಾಯಶಃ ಸಜಾತೀಯ ವಿವಾಹಪದ್ಧತಿಯು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿತ್ತೆಂದು ತಿಳಿದುಬರುತ್ತದೆ

4. ಸ್ತ್ರೀಯರ ಸ್ಥಾನ : ಹರಪ್ಪ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸ್ತ್ರೀಯರ ಸ್ಥಾನಮಾನವು ಪ್ರಮುಖವಾದುದಾಗಿತ್ತು. ಸ್ತ್ರೀ ಯನ್ನು ಮಾತೃದೇವತೆಯೆಂದೇ ಆರಾಧಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಾತೃ ದೇವಿಯ ಆರಾಧನೆಯು ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಫಲವತ್ತತೆಯ ಮೇಲಿನ ಗೌರವವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವಿಧದಲ್ಲಿ ಹೇಳಬೇಕೆಂದರೆ ಮಾತೃ ಪ್ರಧಾನ ಕೌಟುಂಬಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿತ್ತು.

5. ಪುರುಷನ ಸ್ಥಾನ : ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಪುರುಷನ ಸ್ಥಾನವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿಯೇ ಕಂಡುಬರುತ್ತಿದ್ದು, ಪುರುಷನು ಕುಟುಂಬದ ಯಜಮಾನನೆನಿಸಿದ್ದನು.

6. ಆಹಾರ ಪದ್ಧತಿ : ಹರಪ್ಪನ್ನರ ಆಹಾರವು ವೈವಿಧ್ಯಮಯವಾಗಿತ್ತು. ಹರಪ್ಪ ನಾಗರೀಕತೆಯ ಜನರು ಮಿಶ್ರ ಆಹಾರ ಪ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದರು. ಸಸ್ಯಹಾರ ಮತ್ತು ಮಾಂಸಾಹಾರಗಳೆರಡು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದವು. ಸಸ್ಯಹಾರಿಗಳಾದರೆ ಹಾಲು, ತರಕಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ವಿವಿಧ ಹಾಲಿನ ಉತ್ಪನ್ನಗಳೊಂದಿಗೆ ಗೋಧಿ, ಅಕ್ಕಿ ಮತ್ತು ಬಾರ್ಲಿಯಂತಹ ಧಾನ್ಯಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಖರ್ಜೂರ ಮತ್ತು ದಾಳಿಂಬೆಯಂತಹ ಹಣ್ಣುಗಳು ಸಹ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದ್ದವು. ಮಾಂಸಹಾರಿಗಳಾದರೆ ಕುರಿ, ಮೇಕೆ, ಜಿಂಕೆ, ದನ, ಹಂದಿ ಮೊದಲಾದ ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು ಮಾಂಸಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ತಮ್ಮ ಭಕ್ಷ್ಯಗಳನ್ನು ಸುವಾಸನೆ ಮಾಡಲು ಮಸಾಲೆ ಪದಾರ್ಥಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದರು.

7. ಲೋಹಗಳು : ಸಿಂಧೂ ಜನರು ತಮ್ಮ ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಬೆಳ್ಳಿ, ಚಿನ್ನ, ತಾಮ್ರ, ತವರ ಮತ್ತು ಸೀಸದಂತಹ ಲೋಹಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಗಣನೀಯ ಲೋಹಶಾಸ್ತ್ರದ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಕಬ್ಬಿಣವನ್ನು ಬಳಸಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಸೂಚಿಸಲು ಪುರಾವೆಗಳಿವೆ.

8. ಪಶುಪಾಲನೆ : ಪಶುಸಂಗೋಪನೆಯು ಸಿಂಧೂ ಜನರ ಜೀವನೋಪಾಯದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದೆ. ಅವರು ಹಸುಗಳು, ಎತ್ತುಗಳು, ಎಮ್ಮೆಗಳು, ಕತ್ತೆಗಳು, ನಾಯಿಗಳು, ಕುರಿಗಳು, ಮೇಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಹಂದಿಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ವಿವಿಧ ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು ಸಾಕಿದರು, ಇದು ಅವರ ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿತು.

9. ಉಡುಪು : ಹರಪ್ಪ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಕಾಲದ ಸ್ತ್ರೀಪುರುಷರು ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ಉಡುಪುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳುವುದು ಅಸಾಧ್ಯ. ಸಂಶೋಧನೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿರುವ ಕೆಲವು ಸ್ತ್ರೀ-ಪುರುಷರ ಆಕೃತಿಗಳು ನಗ್ನವಾಗಿದೆ. ಅಂದಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಉಡುಪುಗಳನ್ನೇ ಧರಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲವೇ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಉದ್ಭವಿಸುತ್ತದೆ. ಭೂ ಸಂತೋದನೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕೊಳೆತ ಹತ್ತಿ ಬಟ್ಟೆಯ ಚೂರು ಮತ್ತು ಕುರಿಗಳ ಸಾಕಾಣಿಕೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಹತ್ತಿ ಮತ್ತು ಉಣ್ಣೆಯ ಉಡುಪುಗಳನ್ನು ಹಾಕಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರೆಂದು ಊಹಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪುರುಷರು ಧೋತಿ ಮತ್ತು ಉತ್ತರೀಯವನ್ನು, ಸ್ತ್ರೀಯರು ಸೀರೆಯನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.

ಸಿಂಧೂ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಉಡುಪುಗಳನ್ನು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಹತ್ತಿ ಮತ್ತು ಉಣ್ಣೆಯಿಂದ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು. ಬಟ್ಟೆಯ ಈ ಆಯ್ಕೆಯು ಅವರ ಸುಧಾರಿತ ಜವಳಿ ಉತ್ಪಾದನಾ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ.

10. ಸೌಂದರ್ಯವರ್ಧಕಗಳು : ಸಿಂಧೂ ಜನರು ವೈಯಕ್ತಿಕ ಅಲಂಕಾರ ಮತ್ತು ಅಂದಗೊಳಿಸುವಿಕೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಅವರು ಲಿಪ್ ಬಾಮ್, ಐ ಜೆಲ್, ಫೇಸ್ ಬಾಮ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಪೌಡರ್‌ಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ವಿವಿಧ ಸೌಂದರ್ಯವರ್ಧಕಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದಾರೆಂದು ಪುರಾವೆಗಳು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಅವರು ತಾಮ್ರದ ಕನ್ನಡಿಗಳು ಮತ್ತು ದಂತದ ಬಾಚಣಿಗೆಗಳನ್ನು ಸಹ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದು ಅವರ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಆರೈಕೆಗೆ, ಆಗಿನ ಕಾಲದ ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ವಿಧಾನವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಆಭರಣಗಳು ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯವರ್ಧಕಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಪೆಟ್ಟಿಗೆಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

11. ಕೇಶ ವಿನ್ಯಾಸ : ಸಿಂಧೂ ನಾಗರಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಪುರುಷರು ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರು ಇಬ್ಬರೂ ತಮ್ಮ ಕೇಶವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ಹೆಮ್ಮೆಪಡುತ್ತಿದ್ದರು. ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ತಮ್ಮ ಕೂದಲನ್ನು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಬಾಚಿಕೊಂಡು ಗಂಟು ಕಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಮೊಹೆಂಜೊದಾರೊದಲ್ಲಿ ಪತ್ತೆಯಾದ ನೃತ್ಯ ಭಂಗಿಯಲ್ಲಿರುವ ಹುಡುಗಿಯ ಕಲಾತ್ಮಕ ಪ್ರತಿಮೆಗಳು ಅಪೂರ್ವ ಕೇಶವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತವೆ. ಪುರುಷರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಗಡ್ಡವನ್ನು ಹಾಗೆಯೇ ಬಿಟ್ಟು ತಮ್ಮ ಮೀಸೆಯನ್ನು ಬೋಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.

12. ಆಭರಣ : ಆಭರಣಗಳು ಸಿಂಧೂ ಜನರಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು. ಪುರುಷರು ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರು ಇಬ್ಬರೂ ವಿವಿಧ ಆಭರಣಗಳಿಂದ ತಮ್ಮನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು.  ಸಂಶೋಧನೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕಂಠೀಹಾರ, ಕಾಲುಂಗುರ, ಬೆರಳುಂಗುರ, ಸೊಂಟದ ಪಟ್ಟಿ, ಕೈ ಬಳೆ, ಕಾಲ್ಗಡಗ ಮೊದಲಾದ ಆಭರಣಗಳು ದೊರೆತಿವೆ. ಈ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಚಿನ್ನ, ಬೆಳ್ಳಿ, ತಾಮ್ರ, ದಂತ, ಚಿಪ್ಪು ಮತ್ತು ಪಿಂಗಾಣಿಗಳಂತಹ ವಸ್ತುಗಳಿಂದ ರಚಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇವುಗಳು ಸಂಕೀರ್ಣ ವಿನ್ಯಾಸಗಳು ಮತ್ತು ಆಕಾರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.

13. ಆಟಿಕೆಗಳು : ಸಿಂಧೂ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಮಕ್ಕಳು ವಿವಿಧ ಆಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಆನಂದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು, ಇದು ನಾಗರಿಕತೆಯ ಸೃಜನಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ಕರಕುಶಲತೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ. ಬಿದಿರಿನ ಬೊಂಬೆಗಳು, ಜೇಡಿಮಣ್ಣಿನ ಆಕೃತಿಗಳು, ಅಮೃತಶಿಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಚಿಕಣಿ ಪ್ರಾಣಿಗಳಂತಹ ಕಲಾಕೃತಿಗಳನ್ನು ಕಂಡುಹಿಡಿಯಲಾಗಿದೆ, ಚಾನ್ಹುದಾರೋ ಆ ಕಾಲದ ಗಮನಾರ್ಹ ಆಟಿಕೆ ಉತ್ಪಾದನಾ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

14. ಮನರಂಜನೆ : ಹರಪ್ಪ ನಾಗರೀಕತೆಯ ಜನರು ಮನರಂಜನಾ ಪ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದರು. ಬಿಡುವಿನ ವೇಳೆಯಲ್ಲಿ ಹಲವು ಕ್ರೀಡೆಗಳನ್ನಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಚದುರಂಗ, ಪಗಡೆ, ನೃತ್ಯ, ಹಾಡುಗಾರಿಕೆ ಒಳಾಂಗಣದ ಆಟಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಆದರೆ ಹೊರಾಂಗಣ  ಕ್ರೀಡೆಗಳು ಬೇಟೆಯಾಡುವುದು, ಮೀನುಗಾರಿಕೆ, ಗೂಳಿಕಾಳಗ ಮತ್ತು ಕೋಳಿ ಕಾದಾಟವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಮಕ್ಕಳ ವಿನೋದಕ್ಕಾಗಿ ಮಣ್ಣಿನಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಬೊಂಬೆಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದು ಶ್ರೀಮಂತ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಜೀವನವನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತದೆ.

15. ಮನೆಯ ವಸ್ತುಗಳು : ಸಿಂಧೂ ಜನರ ದೈನಂದಿನ ಜೀವನವನ್ನು ಚಾಪೆಗಳು, ಚಾಕುಗಳು, ಕೊಡಲಿಗಳು, ಅಡುಗೆ ಪಾತ್ರೆಗಳು, ಚಮಚಗಳು, ಬಟ್ಟಲುಗಳು, ಕನ್ನಡಿಗಳು ಮತ್ತು ಪೀಠೋಪಕರಣಗಳಾದ ಕುರ್ಚಿಗಳು ಮತ್ತು ಮೇಜುಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವಾರು ಗೃಹೋಪಯೋಗಿ ವಸ್ತುಗಳು ದೊರೆತ್ತಿವೆ. ಈ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಅವರ ಪ್ರಾಯೋಗಿಕ ಅಗತ್ಯಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಸುಧಾರಿತ ಕರಕುಶಲತೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ.

ಉಪಸಂಹಾರ

ಹರಪ್ಪ ಅಥವಾ ಸಿಂಧೂ ಕಣಿವೆ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜೀವನವು ಹೆಚ್ಚು ಸಂಘಟಿತ, ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ಮತ್ತು ತನ್ನ ಸಮಯಕ್ಕಿಂತ ಮುಂದುವರೆದಿತ್ತು. ಸಮಾಜವು ಮಾತೃಪ್ರಧಾನ ಕುಟುಂಬ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿತು, ಅಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಮಾತೃ ದೇವತೆಗಳೆಂದು ಪೂಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟರು. ಆದರೂ ಪುರುಷರನ್ನು ಇನ್ನೂ ಕುಟುಂಬಗಳ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಯಾವುದೇ ಕಠಿಣ ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇರಲಿಲ್ಲ; ಬದಲಾಗಿ, ಸಮಾಜವನ್ನು ವಿದ್ಯಾವಂತರು, ಸೈನಿಕರು, ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಮಿಕರು ಮುಂತಾದ ವೃತ್ತಿಪರ ವರ್ಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಹರಪ್ಪನ್ನರು ಸಮತೋಲಿತ ಮತ್ತು ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಜೀವನಶೈಲಿಯನ್ನು ನಡೆಸಿದರು. ಅವರ ಆಹಾರದಲ್ಲಿ ಧಾನ್ಯಗಳು, ಹಣ್ಣುಗಳು, ಹಾಲಿನ ಉತ್ಪನ್ನಗಳು ಮತ್ತು ಮಾಂಸದಂತಹ ಸಸ್ಯಾಹಾರಿ ಮತ್ತು ಮಾಂಸಾಹಾರಿ ಆಹಾರಗಳು ಸೇರಿವೆ. ಪಶುಸಂಗೋಪನೆಯು ಅವರ ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಬೆನ್ನೆಲುಬಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿತು. ಹತ್ತಿ ಮತ್ತು ಉಣ್ಣೆಯಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಅವರ ಬಟ್ಟೆಗಳು ಅವರ ಮುಂದುವರಿದ ಜವಳಿ ಕೌಶಲ್ಯಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದವು. ಜೊತೆಗೆ ಸೌಂದರ್ಯವರ್ಧಕಗಳು, ಕನ್ನಡಿಗಳು ಮತ್ತು ಬಾಚಣಿಗೆಗಳ ಬಳಕೆ ಮುಂತಾದ ಅಂಶಗಳು ಅವರು ಸೌಂದರ್ಯರಾಧಕರು ಎಂಬುದನ್ನು ಸಾರಿಹೇಳುತ್ತವೆ. ಮಕ್ಕಳು ಜೇಡಿಮಣ್ಣು ಮತ್ತು ಬಿದಿರಿನಿಂದ ಮಾಡಿದ ಆಟಿಕೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಆಟವಾಡುತ್ತಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಜನರು ಸಂಗೀತ ಮತ್ತು ನೃತ್ಯದಿಂದ ಹಿಡಿದು ಚದುರಂಗ, ಬೇಟೆ ಮತ್ತು ಗೂಳಿ ಕಾಳಗದಂತಹ ಆಟಗಳವರೆಗೆ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಮನರಂಜನೆಯನ್ನು ಆನಂದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಒಟ್ಟಾರೆಯಾಗಿ, ಹರಪ್ಪಾ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯು ದೈನಂದಿನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಸೌಂದರ್ಯ, ಸಮತೋಲನ ಮತ್ತು ಸಾಮರಸ್ಯವನ್ನು ಗೌರವಿಸುವ ರೋಮಾಂಚಕ, ಸುಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಪ್ರಗತಿಪರ ನಾಗರಿಕತೆಯನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸುತ್ತದೆ.