ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ರಾಜಕೀಯ ವಿಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳಲ್ಲೊಂದು. ಒಂದು ರಾಜ್ಯವು ತನ್ನನ್ನು ತಾನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು, ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪವಿಲ್ಲದೆ ತನ್ನ ಆಂತರಿಕ ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಲು ಹೊಂದಿರುವ ಪರಮಾಧಿಕಾರವೇ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವ. ಇದು ಒಂದು ರಾಜ್ಯದ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುವ ಆಧಾರಭೂತ ಅಂಶವಾಗಿದ್ದು, ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಹೃದಯಸ್ಥಾನವೆಂದೇ ಹೇಳಬಹುದು. ಯಾವುದೇ ರಾಷ್ಟ್ರವು ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು, ತನ್ನದೇ ಆದ ಆಡಳಿತ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ರೂಪಿಸಲು ಮತ್ತು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಲು ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಅನಿವಾರ್ಯ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದ, ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ರಾಜ್ಯತ್ವದ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಅಂಶವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಬಹು ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿದೆ. ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜಮನೆತನಗಳು ಕೇಂದ್ರಬದ್ಧ ಅಧಿಕಾರದ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಆಧುನಿಕ ಯುಗದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರ-ರಾಜ್ಯದ ಉಗಮದೊಂದಿಗೆ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಹೆಚ್ಚು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿತು. ಇದರೊಂದಿಗೆ, ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯತೆ ಮತ್ತು ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾನೂನುಗಳ ನಡುವಣ ಸಂಬಂಧವೂ ಬದಲಾಗತೊಡಗಿತು. ಇಂದು ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಕೇವಲ ಒಂದು ರಾಷ್ಟ್ರದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಸೂಚಕವಾಗಿರದೆ, ಜಾಗತೀಕರಣ, ಮಾನವ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆ, ಆರ್ಥಿಕ ಬಲ ಮತ್ತು ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಒಡಂಬಡಿಕೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಹಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಒಂದು ರಾಷ್ಟ್ರದ ರಾಜಕೀಯ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೆ ಸಮಾನವಾಗಿದೆ.

ಇದೇ ಕಾರಣದಿಂದ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಕೇವಲ ರಾಜಕೀಯ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತವಾಗಿಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ನಾಗರಿಕರು, ನೀತಿನಿರ್ಣಾಯಕರು ಮತ್ತು ಜಾಗತಿಕ ಮಟ್ಟದ ಚಿಂತಕರಿಗೆ ಸಹ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ. ಇದು ರಾಷ್ಟ್ರದ ಗೌರವ, ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಗತಿಯ ಅಸ್ತಿವಾರವನ್ನು ರೂಪಿಸುವ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಾಗಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ, ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಸಮಗ್ರವಾಗಿ ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದು, ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಸಮಾಜದ ನಡುವೆ ಇರುವ ನಂಟನ್ನು ಗಾಢವಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೆ ಸಹಕಾರಿ.

ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಒಂದು ರಾಜ್ಯದ ಉನ್ನತ ಹಾಗೂ ಅಂತಿಮ ಅಧಿಕಾರವಾಗಿದೆ. ರಾಜ್ಯದೊಳಗಿನ ಯಾವುದೇ ಕಾನೂನು, ನಿಯಮ ಅಥವಾ ತೀರ್ಮಾನವು ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವದ ಅನುಮತಿಯಿಲ್ಲದೆ ಬಲಪ್ರಾಪ್ತವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಇದು ಆಡಳಿತ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಮೂಲ ಅಸ್ತಿವಾರವಾಗಿದ್ದು, ಜನರ ನಡೆನುಡಿ, ಹಕ್ಕು-ಕರ್ತವ್ಯಗಳು ಹಾಗೂ ಸಮಾಜದ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಕವಾಗುತ್ತದೆ.

ಇದು ರಾಜ್ಯದ ಮೇಲೆ ಯಾರೂ ಮೇಲಾಧಿಕಾರ ಹೊಂದಿಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಅಂದರೆ, ಸರ್ಕಾರ ಅಥವಾ ರಾಜ್ಯದಿಂದ ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಬೇರೆ ಯಾರಿಗೂ ಅಂತಿಮ ನಿರ್ಧಾರ ಕೈಗೊಳ್ಳುವ ಹಕ್ಕಿಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ, ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಉನ್ನತ ಶಕ್ತಿಯ ಮೂಲವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ರಾಜ್ಯದಂತೆಯೇ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿದೆ. ಸರ್ಕಾರಗಳು, ಆಡಳಿತಗಾರರು ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಬದಲಾಗಬಹುದಾದರೂ, ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಆಡಳಿತದ ರೂಪವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದಿಂದ ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವಕ್ಕೆ ಅಥವಾ ಸರ್ವಾಧಿಕಾರದಿಂದ ಗಣರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗಬಹುದು, ಆದರೆ ರಾಜ್ಯದ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಹಾಗೇ ಉಳಿದಿದೆ. ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವದ ಶಾಶ್ವತ ಸ್ವರೂಪವು ಅದರ ಸ್ಥಿತಿಸ್ಥಾಪಕತ್ವ ಮತ್ತು ಸ್ಥಿರತೆಯನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತದೆ.

ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶದಾಗ 1971 ರ ಯುದ್ಧದ ನಂತರ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಇದಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ನಾಶವಾಗಲಿಲ್ಲ; ಇದನ್ನು ಸರಳವಾಗಿ ಹೊಂದಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ತನ್ನ ಉಳಿದ ಪ್ರದೇಶದ ಮೇಲೆ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ, ಆದರೆ ಬಾಂಗ್ಲಾದೇಶ ತನ್ನದೇ ಆದ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿತು.

ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯದ ಒಳಗೆ ಅಥವಾ ಹೊರಗಿನ ಯಾವುದೇ ಘಟಕದಿಂದ ಪ್ರಶ್ನಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಇದು ಆಡಳಿತ ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರದ ಎಲ್ಲಾ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವದ ಈ ಸಮಗ್ರ ಸ್ವರೂಪವು ರಾಜ್ಯವು ತನ್ನ ನಾಗರಿಕರು, ಕಾನೂನುಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರದೇಶದ ಮೇಲೆ ಅಂತಿಮ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎಂದು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತದೆ.

ರಾಜ್ಯದೊಳಗಿನ ಯಾವುದೇ ಸಂಸ್ಥೆ, ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಅಥವಾ ಶಾಸಕಾಂಗ ಸಂಸ್ಥೆಯೂ ಸಹ ಅದರ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಇದು ಆಂತರಿಕವಾಗಿ ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯವಾಗಿ ಪ್ರಶ್ನಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಹಾಗೇ ಇರುವವರೆಗೂ, ರಾಜ್ಯವು ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಿ ಅಧೀನದಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ. ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಸಮಗ್ರವಾಗಿದ್ದು, ದೇಶೀಯ ಮತ್ತು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ತನ್ನ ಅಧಿಕೃತ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ.

ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ವರ್ಗಾಯಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ಬೇರೆ ಯಾವುದೇ ಘಟಕ ಅಥವಾ ಸಂಸ್ಥೆಯೊಂದಿಗೆ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಮರವು ಬೆಳೆಯುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ನೀಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದಂತೆಯೇ, ಒಂದು ರಾಜ್ಯವು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿರುವುದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸದೆ ತನ್ನ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಇದು ರಾಜ್ಯದ ಅತ್ಯಗತ್ಯ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿದೆ.

ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ, ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಅವಿನಾಭಾವ ಮತ್ತು ವರ್ಗೀಯವಾಗಿದೆ. ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ವರ್ಗಾಯಿಸುವ ಅಥವಾ ವಿಭಜಿಸುವ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಯತ್ನವು ರಾಜ್ಯದ ವಿಸರ್ಜನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಅಂತರ್ಗತವಾಗಿ ರಾಜ್ಯದ ಅಸ್ತಿತ್ವದೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿದೆ, ಮತ್ತು ಎರಡನ್ನು ಬೇರ್ಪಡಿಸುವುದು ಅಸಾಧ್ಯ.

ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ರಾಜ್ಯದ ಒಳಗೆ ಅಥವಾ ಹೊರಗೆ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ವಿವಿಧ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಅಥವಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ನಡುವೆ ವಿಭಜಿಸುವುದರಿಂದ ರಾಜ್ಯದ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹಾಳುಮಾಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಕಾನೂನುಗಳು ಮತ್ತು ಆಜ್ಞೆಗಳನ್ನು ನೀಡುವ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ರಾಜ್ಯದ ಇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಪಡೆಯಬೇಕಾದರೆ, ಅದು ಘರ್ಷಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಗೊಂದಲಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ, ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಅರಾಜಕತೆ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ.

ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳ ನಡುವೆ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಫೆಡರಲ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವದ ವಿಭಾಗವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತವೆ ಎಂದು ಕೆಲವರು ವಾದಿಸಬಹುದು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಇದು ನಿಜವಲ್ಲ. ಫೆಡರಲ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ, ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳು ತಮ್ಮ ಚಟುವಟಿಕೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ, ಆದರೆ ಒಟ್ಟಾರೆ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಹಾಗೇ ಮತ್ತು ಅವಿನಾಭಾವವಾಗಿದೆ.

ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಭೌಗೋಳಿಕ ಗಡಿಗಳೊಳಗೆ ಮಾತ್ರ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಒಂದು ದೇಶವು ತನ್ನ ಗಡಿಗಳೊಳಗೆ ಪರಮಾಧಿಕಾರ ಹೊಂದಿದ್ದರೂ, ಬೇರೆ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳ ಗಡಿಗಳೊಳಗೆ ಅದು ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಚಲಾಯಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.

ಈ ಗುಣ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳ ನಡುವಿನ ಪರಸ್ಪರ ಗೌರವ ಮತ್ತು ಶಾಂತಿಯನ್ನು ಕಾಪಾಡುವಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಭಾರತ ತನ್ನ ಗಡಿಗಳೊಳಗೆ ಮಾತ್ರ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಚಲಾಯಿಸುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ನೆರೆಹೊರೆಯ ದೇಶಗಳ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪಿಸಲು ಅಧಿಕಾರವಿಲ್ಲ.

ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ಬಹುಮುಖಿ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಾಗಿದ್ದು, ಅದು ರಾಜ್ಯತ್ವದ ಅಸ್ತಿತ್ವ ಮತ್ತು ಶಕ್ತಿ ಎರಡಕ್ಕೂ ಮೂಲಾಧಾರವಾಗಿದೆ. ಇದರ ವಿವಿಧ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳು — ಮೂಲತ್ವ, ಸರ್ವವ್ಯಾಪಿತ್ವ, ಶಾಶ್ವತ ಸ್ವರೂಪ, ಸಮಗ್ರತೆ, ವರ್ಗೀಯ ಸ್ವರೂಪ, ಅವಿನಾಭಾವತೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಬಲ್ಯ — ರಾಜ್ಯವು ತನ್ನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಮತ್ತು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಶಾಂತಿ, ನ್ಯಾಯ ಹಾಗೂ ಸುವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ಸಹಕಾರಿ. ಇವುಗಳ ಮೂಲಕ ಒಂದು ರಾಜ್ಯ ತನ್ನ ಜನರ ಮೇಲೆ ಅಂತಿಮ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಚಲಾಯಿಸಲು, ಕಾನೂನುಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿ ಜಾರಿಗೊಳಿಸಲು ಹಾಗೂ ತನ್ನ ಗಡಿಗಳೊಳಗಿನ ಎಲ್ಲ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಪರಮಾಧಿಕಾರವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ.

ಈ ಗುಣಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ, ರಾಜ್ಯದ ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವು ದೇಶೀಯ ಮತ್ತು ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ರಾಷ್ಟ್ರದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿದ್ದು, ರಾಷ್ಟ್ರದ ಏಕತೆ, ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಗತಿಯ ಶಾಶ್ವತ ಭರವಸೆಯಾಗಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ, ಸಾರ್ವಭೌಮತ್ವವನ್ನು ಕೇವಲ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಾಗಿ ನೋಡುವುದಲ್ಲದೆ, ಆಧುನಿಕ ಜಗತ್ತಿನ ರಾಜ್ಯವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಜೀವಾಳವೆಂದು ಗುರುತಿಸುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅಗತ್ಯ.