ಕಲೆ ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಕೊಡುಗೆಗಳು

ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯು ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಒಂದು ಗಮನಾರ್ಹ ಶೈಲಿಯಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಕ್ರಿ.ಶ 5 ಮತ್ತು 8 ನೇ ಶತಮಾನಗಳ ನಡುವೆ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು. ಭಾರತದ ಕರ್ನಾಟಕದ ಇಂದಿನ ಬಾಗಲಕೋಟೆ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಮಲಪ್ರಭಾ ನದಿಯ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದ ಈ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಶೈಲಿಯು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅಳಿಸಲಾಗದ ಗುರುತು ಹಾಕಿತು. ದ್ರಾವಿಡ ಮತ್ತು ನಾಗರ ಶೈಲಿಗಳ ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಯೋಜನೆಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವನ್ನು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ವೇಸರ ಅಥವಾ ಚಾಲುಕ್ಯ ಶೈಲಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ, ಇದು 11 ನೇ ಮತ್ತು 12 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕಲ್ಯಾಣಿ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ  ಮೇಲೆ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿತು.

ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜರ   ದೇವಾಲಯ ನಿರ್ಮಾಣ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು  ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಕೇಂದ್ರಗಳಾದ ಬಾದಾಮಿ ಮತ್ತು ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲುಗಳಲ್ಲಿ ನೋಡಬಹುದು.

ಈ ಕಾಲದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಮತ್ತು ಕಲಾವಿದರು ವಿವಿಧ ಶೈಲಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಯೋಗಿಸಿದರು, ನಾಗರ ಮತ್ತು ದ್ರಾವಿಡ ಶೈಲಿಗಳನ್ನು ನವೀನ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮಿಶ್ರಣ ಮಾಡಿದರು. ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯು ಎರಡು ರೀತಿಯ ನಿರ್ಮಾಣ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ: ಬಂಡೆಯಿಂದ ಕತ್ತರಿಸಿದ ದೇವಾಲಯಗಳು (ಗುಹಾ ದೇವಾಲಯಗಳು) ಮತ್ತು ನೆಲದ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ರಚನಾತ್ಮಕ ದೇವಾಲಯಗಳು.

ಬಾದಾಮಿ ಗುಹೆಯ ದೇವಾಲಯಗಳು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಅತ್ಯಂತ ಅಪ್ರತಿಮವಾದ ರಾಕ್-ಕಟ್ ರಚನೆಗಳಾಗಿವೆ. ಈ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮೂರು ಮೂಲಭೂತ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಕಂಬದ ಜಗುಲಿ, ಸ್ತಂಭಾಕಾರದ ಹಾಲ್ ಮತ್ತು ಬಂಡೆಯಲ್ಲಿ ಆಳವಾಗಿ ಕೆತ್ತಿದ ಗರ್ಭಗುಡಿ. ಬಂಡೆಯಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತುವ ರಾಕ್-ಕಟ್ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಆರಂಭಿಕ ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನು ಮೊದಲು ಐಹೊಳೆಯಲ್ಲಿ ನೋಡಬಹುದು. ಅಲ್ಲಿ ಮೂರು ಗುಹಾ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ವೈದಿಕ, ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಜೈನ ಶೈಲಿಗಳಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ನಾಲ್ಕು ಭವ್ಯವಾದ ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಬಾದಾಮಿಯಲ್ಲಿ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಸಂಸ್ಕರಿಸಿ ಪರಿಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.

ಬಾದಾಮಿ ಗುಹಾದೇವಾಲಯಗಳ ಹೊರಭಾಗದ ಜಗುಲಿಗಳು ತುಲನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಸರಳವಾಗಿ ಉಳಿದಿವೆ, ಒಳಾಂಗಣವು ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳ ಸಂಕೇತಗಳಿಂದ ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿದೆ.ಇದು ಚಾಲುಕ್ಯ ಕಲಾವಿದರ ಪಾಂಡಿತ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

ಕಲಾ ವಿಮರ್ಶಕ ಡಾ.ಎಂ.ಶೇಷಾದ್ರಿ ಅವರು ಚಾಲುಕ್ಯರ ಕಲೆಯನ್ನು ಶ್ಲಾಘಿಸಿದರು, “ಅವರು ರಾಕ್ಷಸರಂತೆ ಬಂಡೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸಿದರು ಆದರೆ ಆಭರಣಗಳಂತೆ ಮುಗಿಸಿದರು” ಎಂದು ಅವರ ಅಸಾಧಾರಣ ಕಲೆಗಾರಿಕೆಯನ್ನು ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ. ವಿಮರ್ಶಕ ಝಿಮ್ಮರ್ ವಿವರಿಸಿದಂತೆ ಚಾಲುಕ್ಯ ಗುಹಾ ದೇವಾಲಯಗಳು ಬಹುಮುಖತೆ ಮತ್ತು ಸಂಯಮದ ನಡುವೆ ಉತ್ತಮ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ.

ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿರುವ ಪಟ್ಟದಕಲ್, ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶದ ಕೆಲವು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ರಚನಾತ್ಮಕ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗೆ ನೆಲೆಯಾಗಿದೆ. ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲಿನ ಹತ್ತು ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಆರು ದ್ರಾವಿಡ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡಿದ್ದರೆ, ನಾಲ್ಕು ರೇಖಾನಗರ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತವೆ. ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯವು ಬಹುಶಃ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ರಚನೆಯಾಗಿದೆ, ಇದು ಕೆಲವು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಕಾಂಚೀಪುರಂನಲ್ಲಿರುವ ಕೈಲಾಸನಾಥ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಹೋಲುತ್ತದೆ.

ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯವು ಒಂದು ಸಮಗ್ರ ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣವಾಗಿದ್ದು, ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಂದಿ ಮಂಟಪ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗುಡಿ, ಅಥವಾ ಮುಖ್ಯ ದೇಗುಲವು ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಪಥ (ಪ್ರದಕ್ಷಿಣೆ ಮಾರ್ಗ) ಮತ್ತು ಮಂಟಪ (ಕಂಬದ ಹಾಲ್) ವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಮಂಟಪವು ರಂದ್ರ ಕಿಟಕಿಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ, ಇದು ದೇವಾಲಯದ ಸೌಂದರ್ಯದ ಆಕರ್ಷಣೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುತ್ತದೆ.

ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶೈಲಿಯ ಪ್ರಭಾವವು ಶತಮಾನಗಳ ನಂತರ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಸ್ತಂಭಗಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಮರುಕಳಿಸಿತು.

ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರು ಸಮೃದ್ಧ ನಿರ್ಮಾತೃಗಳಾಗಿದ್ದು, ಕರ್ನಾಟಕದಾದ್ಯಂತ ಭವ್ಯವಾದ ದೇವಾಲಯಗಳ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕೆಲವು ಪ್ರಮುಖ ದೇವಾಲಯಗಳು:

1. ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ದೇವಾಲಯ

2. ಸಂಗಮೇಶ್ವರರ್ ದೇವಸ್ಥಾನ

3. ಕಾಶಿವಿಶ್ವನಾಥ ದೇವಾಲಯ (ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ)

4. ಮಲ್ಲಿಕಾರ್ಜುನ ದೇವಸ್ಥಾನ

5. ಗಲ್ಗನಾಥ ದೇವಾಲಯ

5. ಕಾಡಸಿದ್ದೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ

6. ಜಂಬುಲಿಂಗ ದೇವಾಲಯ

7. ಜೈನ ನಾರಾಯಣ ದೇವಸ್ಥಾನ (ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟ)

8. ಪಾಪನಾಥ ದೇವಾಲಯ

9. ನಾಗನಾಥ ದೇವಸ್ಥಾನ

10. ಚಂದ್ರಶೇಖರ ದೇವಸ್ಥಾನ

1. ಲಾಡ್ ಖಾನ್ ದೇವಾಲಯ

2. ಹುಚ್ಚಪ್ಪಯ್ಯಗುಡಿ ದೇವಸ್ಥಾನ

3. ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯ

4. ಮೇಗುತಿಜೈನ ದೇವಾಲಯ

5. ರಾವಣಫಡಿ ದೇವಸ್ಥಾನ

1. ಗುಹೆ 1 (ಶಿವ)

2. ಗುಹೆ 2 (ವಿಷ್ಣು ತ್ರಿವಿಕ್ರಮ ಅಥವಾ ವಾಮನ, ವರಾಹ, ಕೃಷ್ಣ)

3. ಗುಹೆ 3 (ವಿಷ್ಣು ನರಸಿಂಹ, ವರಾಹ, ಹರಿಹರ, ತ್ರಿವಿಕ್ರಮ)

4. ಗುಹೆ 4 (ಜೈನ ತೀರ್ಥಂಕರ ಪಾರ್ಶ್ವನಾಥ)

ಭೂತನಾಥ ದೇವಾಲಯಗಳು

ಬಾದಾಮಿಯ ಚಾಲುಕ್ಯರು “ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ” ಅಥವಾ “ಕರ್ನಾಟ ದ್ರಾವಿಡ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ” ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ವಿಕಾಸದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಪರಂಪರೆಯು ಪ್ರಾಥಮಿಕವಾಗಿ ಕರ್ನಾಟಕದ ಮಲಪ್ರಭಾ ನದಿಯ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೂರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ದೇವಾಲಯಗಳ ನಿರ್ಮಾಣವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಈ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಸಂಪ್ರದಾಯವು ನಂತರ 11 ಮತ್ತು 12 ನೇ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಕಲ್ಯಾಣಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಕಲೆಯ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿತು.

ಐಹೊಳೆ ಮತ್ತು ಬಾದಾಮಿಯಲ್ಲಿರುವಂತಹ ಬಂಡೆಯ ಗುಹೆ ದೇವಾಲಯಗಳು ಶಿಲ್ಪ ವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಪಾಂಡಿತ್ಯವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತವೆ. ಈ ದೇವಾಲಯಗಳು ವಿಶಿಷ್ಟವಾಗಿ ಸರಳವಾದ ಹೊರಭಾಗವನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತವೆ ಆದರೆ ಸ್ತಂಭದ ವರಾಂಡಾಗಳು, ಸ್ತಂಭಾಕಾರದ ಸಭಾಂಗಣಗಳು ಮತ್ತು ಬಂಡೆಯಲ್ಲಿ ಆಳವಾಗಿ ಕೆತ್ತಿದ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ವಿನ್ಯಾಸದ ಒಳಾಂಗಣಗಳನ್ನು ಬಹಿರಂಗಪಡಿಸುತ್ತವೆ.

ಲಾಡ್ ಖಾನ್ ದೇವಾಲಯ, ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯ, ಮತ್ತು ಹುಚ್ಚಮಲ್ಲಿಗುಡಿ ದೇವಾಲಯವು ಲಾಡ್ ಖಾನ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ರಂದ್ರ ಕಲ್ಲಿನ ಕಿಟಕಿಗಳು ಮತ್ತು ದುರ್ಗಾ ದೇವಾಲಯದ ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯ ಶೈಲಿಯ ಗೋಪುರದಂತಹ ವಿಶಿಷ್ಟ ವಿನ್ಯಾಸಗಳಿಗೆ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ.

ವಿರೂಪಾಕ್ಷ ಮತ್ತು ಪಾಪನಾಥ ದೇವಾಲಯಗಳು ದ್ರಾವಿಡ ಮತ್ತು ನಾಗರ ಶೈಲಿಗಳ ಅಸಾಧಾರಣ ಸಮ್ಮಿಳನಕ್ಕಾಗಿ ಎದ್ದು ಕಾಣುತ್ತವೆ.

 ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ಕೆತ್ತನೆಗಳು ಮತ್ತು ಅಲಂಕಾರಿಕ ವಿನ್ಯಾಸಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ.

ಭಾರತೀಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಕ್ಕೆ ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶದ ಕೊಡುಗೆಗಳು ಸಾಟಿಯಿಲ್ಲದವು. ಅವರು ಬಿಟ್ಟುಹೋದ ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಗುಹೆ ಸಂಕೀರ್ಣಗಳು ಕಲಾತ್ಮಕ ಸೃಜನಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಕೇತಗಳೆರಡನ್ನೂ ಸಂಯೋಜಿಸುವ ಅವರ ಸುಧಾರಿತ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಕೌಶಲ್ಯಗಳಿಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಅವರು ಪ್ರವರ್ತಿಸಿದ ವೇಸರ ಶೈಲಿಯು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣವಾಗಿ ಉಳಿದಿದೆ. ಇದು ಕಲ್ಯಾಣಿ ಚಾಲುಕ್ಯರು,ಹೊಯ್ಸಳರು ಮತ್ತು ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಅದರಾಚೆಗಿನ ನಂತರದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿತು.

ಕಲೆ ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದಲ್ಲಿ ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯ ರಾಜವಂಶದ ಪರಂಪರೆಯು ಇತಿಹಾಸಕಾರರು, ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪಿಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರವಾಸಿಗರನ್ನು ಸಮಾನವಾಗಿ ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿದೆ. ದ್ರಾವಿಡ ಮತ್ತು ನಾಗರ ಶೈಲಿಗಳ ಅವರ ನವೀನ ಮಿಶ್ರಣದೊಂದಿಗೆ, ಚಾಲುಕ್ಯರು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಅಪ್ರತಿಮ ದೇವಾಲಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಬಾದಾಮಿಯ ರಾಕ್-ಕಟ್ ಗುಹಾ ದೇವಾಲಯಗಳಿಂದ ಪಟ್ಟದಕಲ್ಲಿನ ಭವ್ಯವಾದ ರಚನಾತ್ಮಕ ದೇವಾಲಯಗಳವರೆಗೆ, ಬಾದಾಮಿ ಚಾಲುಕ್ಯ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪವು ಈ ಪ್ರಾಚೀನ ರಾಜವಂಶದ ಸೃಜನಶೀಲತೆ, ಕರಕುಶಲತೆ ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿಗೆ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ.

ಇಂದು, ಈ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಅದ್ಭುತಗಳು ಆ ಗತಕಾಲದ ಒಂದು ನೋಟವನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ. ಇದು ಭಾರತದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಮೇಲೆ ಚಾಲುಕ್ಯರ ಪ್ರಭಾವದ ಸಂಕೇತಗಳಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ.